Socrates - Tus kws lij choj Greek qub txeeg qub teg thaum ub uas tau tawm tsam hauv lub tswvyim. Nrog nws cov txheej txheem tshwj xeeb hauv kev txheeb xyuas cov ntsiab lus (maieutics, dialectics), nws tau kos cov xim ntawm cov neeg txawj ntse tsis yog rau txoj kev nkag siab ntawm tib neeg tus yam ntxwv, tab sis kuj rau kev txhim kho ntawm theoretical paub ua cov qauv kev xav.
Kev ua haujlwm ntawm Socrates yog tag nrho ntawm ntau cov ntsiab lus nthuav dav. Peb tau piav txog qhov lawv nyiam tshaj plaws hauv ib tsab xov xwm cais.
Yog li, ua ntej koj yog luv luv ntawv ntawm Socrates.
Socrates biography
Hnub tsis paub hnub yug ntawm Socrates. Nws ntseeg tau hais tias nws tau yug los xyoo 469 BC. hauv Athens. Nws loj hlob thiab raug coj los loj hlob hauv tsev neeg ntawm tus neeg ua haujlwm sculptor hu ua Sofronisk.
Socrates niam, Phanareta, yog tus pab txhawb nqa me nyuam. Tus kws tshaj lij kuj tseem muaj ib tug tij laug, Patroclus, uas tus thawj coj ntawm tsev neeg tau tuav lub qub txeeg qub teg ntawm nws qhov qub txeeg qub teg.
Thaum yau thiab cov hluas
Socrates yug rau 6 Fargelion, nyob rau "hnub tsis huv", uas yog lub luag haujlwm tseem ceeb hauv nws phau ntawv sau txog tus kheej. Raws li txoj cai ntawm lub sijhawm, nws tau dhau los ua pov thawj lub neej ntawm kev noj qab haus huv ntawm Athenian tsoomfwv tsis muaj cov ntsiab lus.
Ntxiv mus, nyob rau lub sijhawm ntawm lub sijhawm archaic, Socrates tuaj yeem muab txi los ntawm kev sib nrig sib pom zoo los ntawm kev sib dhos nrov. Cov neeg Greek thaum ub ntseeg tias ua li no txoj kev fij thiaj pab daws teeb meem hauv zej zog.
Loj hlob, Socrates tau txais kev paub los ntawm Damon, Conon, Zeno, Anaxagoras thiab Archelaus. Qhov tseeb xav paub yog tias thaum nws lub neej kev xav tus txawj xav tsis sau ib phau ntawv.
Qhov tseeb, cov ntawv sau txog Socrates yog qhov nco txog nws cov tub ntxhais kawm thiab cov neeg, uas yog Aristotle nto moo.
Ntxiv rau nws txoj kev mob siab rau kev tshawb fawb thiab lub tswvyim, Socrates tau koom tes nrog kev tiv thaiv nws lub tebchaws. Nws koom nrog kev sib tw tub rog 3 zaug, qhia kev ua siab loj rau ntawm tshav rog. Muaj ib lub npe paub thaum nws cawm lub neej ntawm nws tus thawj coj Alcibiades.
Lub tswvyim ntawm Socrates
Socrates hais tawm tag nrho nws cov kev xav ntawm ncauj, nyiam xaiv tsis txhob sau cia. Hauv nws lub tswv yim, cov ntaub ntawv kaw tseg no ua rau kev nco thiab ua rau lub ntsiab lus ploj ntawm qhov no lossis qhov tseeb ntawd.
Nws lub tswv yim raws li lub tswv yim ntawm kev coj zoo thiab ntau yam kev tsim txiaj ntawm kev tsim txiaj, suav nrog kev paub, kev ua siab loj thiab kev coj ncaj ncees.
Socrates sib cav hais tias kev txawj ntse yog kev tsim txiaj. Yog tias ib tug neeg tsis tuaj yeem paub txog qhov tseem ceeb ntawm qee lub ntsiab, ces nws yuav tsis muaj peev xwm ua neeg tsim txiaj, qhia kev ua siab loj, ua siab ncaj, kev hlub thiab lwm yam
Cov thwj tim ntawm Socrates, Plato thiab Xenophon, tau piav qhia qhov kev xav ntawm tus neeg xav ntawm tus cwj pwm mus rau kev phem hauv kev sib txawv. Thawj tus tau hais tias Socrates muaj kev xav tsis zoo rau qhov kev phem txawm tias nws tau taw tawm tsam yeeb ncuab. Qhov thib ob tau hais tias Socrates tso cai muaj kev phem yog tias nws tshwm sim rau lub hom phiaj ntawm kev tiv thaiv.
Cov kev txhais cov ntsiab lus tsis sib haum xeeb tau piav qhia raws li kev qhia ntawv uas tau tshwm sim los ntawm Socrates. Raws li txoj cai, nws tau sib txuas lus nrog cov tub ntxhais kawm los ntawm kev sib tham, txij li nws tau nrog daim ntawv kev sib txuas lus no tias qhov tseeb tau yug los.
Vim li no, tus tub rog Socrates tham nrog tus thawj coj Xenophon txog kev ua rog thiab sib tham txog kev phem siv cov piv txwv ntawm kev sib ntaus cov yeeb ncuab. Plato muaj kev thaj yeeb nyab xeeb Athenian, yog li tus kws lij choj tau txhim tsa kev sib tham sib txawv kiag li nrog nws, mus rau lwm cov piv txwv.
Nws tsim nyog sau cia tias ntxiv rau kev sib tham, lub tswvyim ntawm Socrates tau muaj ntau qhov sib txawv, nrog rau:
- dialectical, colloquial daim ntawv ntawm kev tshawb rau qhov tseeb;
- kev txhais cov ntsiab lus nyob rau hauv kev sib txuas lus, los ntawm tshwj xeeb rau dav dav;
- tshawb rau qhov tseeb nrog kev pab ntawm maieutics - kos duab ntawm kev nthuav tawm cov txuj ci uas muab zais rau hauv txhua tus neeg los ntawm kev nug cov lus nug.
Thaum Socrates tau tawm los nrhiav qhov tseeb, nws tau nug nws tus nrog sib tw ua ke ntawm cov lus nug, tom qab ntawd tus interlocutor tau ploj thiab tuaj txog qhov kev txiav txim siab tsis zoo rau nws tus kheej. Tsis tas li ntawd, tus neeg xav xav tsim tsa kev sib tham los ntawm qhov tsis sib haum, vim tias nws tus neeg tawm tsam pib tawm tsam nws tus kheej "qhov tseeb".
Socrates tau raug suav hais tias yog ib tus neeg ntse tshaj plaws, thaum nws tus kheej tsis xav li. Lub npe nrov Greek hais tau muaj txoj sia nyob niaj hnub no:
"Kuv tsuas paub tias kuv tsis paub dab tsi, tab sis lwm tus tsis paub txog qhov ntawd."
Socrates tsis tau nrhiav rau qhov ua rau ib tus neeg ruam los yog muab nws tso rau hauv qhov chaw nyuaj. Nws tsuas xav nrhiav qhov tseeb nrog nws tus interlocutor. Yog li, nws thiab nws cov mloog nws tuaj yeem txhais cov ntsiab lus tob tob xws li kev ncaj ncees, kev coj ncaj ncees, kev ua kom txawv, kev phem, zoo thiab ntau lwm tus.
Aristotle, uas yog ib tug menyuam kawm ntawm Plato, txiav txim siab los piav qhia txog Socratic tus qauv. Nws tau hais tias qhov xaus ntawm Socratic paradox yog qhov no:
"Tib neeg kev tsim txiaj yog lub xeev ntawm lub siab."
Socrates nyiam txoj cai zoo nrog nws cov neeg txawv tebchaws, vim qhov ntawd feem ntau lawv tau los cuag nws kev paub. Nyob rau tib lub sijhawm, nws tsis qhia nws cov thwjtim hais lus zoo lossis lwm yam khoom siv tes ua.
Tus kws tshuaj ntsuam xyuas tau txhawb nqa nws cov tub ntxhais kawm kom ua kev tsim txiaj rau tib neeg, thiab tshwj xeeb tshaj yog rau lawv cov neeg hlub.
Nws xav paub tias Socrates tsis tau them nqi rau nws cov lus qhia, uas ua rau muaj kev tsis txaus siab ntawm ntau tus neeg Athenians. Qhov no yog vim qhov tseeb hais tias lub sijhawm ntawd cov menyuam tau raug qhia los ntawm lawv niam lawv txiv. Txawm li cas los xij, thaum cov tub ntxhais hluas hnov txog lub tswvyim ntawm lawv cov neeg tshiab, lawv maj nrawm kom tau txais kev paub los ntawm nws.
Cov tub ntxhais hluas tiam dhau los ua kev npau taws, vim qhov ua rau raug iab liam rau Socrates ntawm "cov hluas tsis ncaj".
Cov neeg paub tab tau sib cav hais tias cov neeg txawj xav tig cov tub ntxhais hluas tawm tsam lawv niam lawv txiv, thiab tseem tsim cov tswv yim tsis zoo rau lawv.
Ib qho ntxiv uas tau ua rau Socrates tuag yog qhov kev liam ntawm kev ua tsis ncaj thiab kev pe hawm lwm tus vajtswv. Nws tau hais tias nws tsis ncaj ncees los txiav txim rau ib tus neeg los ntawm nws cov kev ua, txij li kev phem tshwm sim vim yog qhov tsis lees paub.
Nyob rau tib lub sijhawm, muaj qhov chaw rau kev ua zoo ntawm tus ntsuj plig ntawm txhua tus neeg, thiab cov dab-patron yog qhov muaj nyob hauv txhua tus ntsuj plig.
Lub suab ntawm tus dab no, uas niaj hnub no ntau tus yuav piav raws li "tus neeg saib xyuas tus tim tswv", los ntawm qee lub sijhawm luag ntxhi rau Socrates nws yuav tsum coj li cas thaum muaj teeb meem nyuaj.
Cov dab "pab" Socrates nyob rau hauv qhov xwm txheej tshwj xeeb, yog li nws tsis tuaj yeem tsis mloog nws. Cov neeg Athenias tau coj tus dab no rau cov ntseeg tshiab, uas tus kws lij choj tau hais tias nws teev tiam.
Tus kheej lub neej
Txog thaum hnub nyoog 37, tsis muaj qhov xwm txheej tseem ceeb nyob hauv keeb kwm ntawm Socrates. Thaum Alcibiades tau los ua lub zog, uas tus kws txawj xav tseg thaum muaj kev sib ntaus sib tua nrog Spartans, cov neeg hauv Athens muaj lwm qhov laj thawj los liam nws.
Ua ntej lub sij hawm tuaj txog ntawm tus coj Alcibiades, kev tswj hwm vam meej nyob rau hauv Athens, tom qab uas ib tus dictatorship tau tsim. Lawm, ntau tus neeg Greek tau tsis txaus siab txog qhov tseeb tias Socrates ib zaug cawm tus thawj coj lub neej.
Nws tsim nyog sau cia tias tus kws paub txog nws tus kheej ib txwm nrhiav los tiv thaiv cov neeg tsis ncaj ncees. Txog rau qhov zoo tshaj plaws ntawm nws lub peev xwm, nws tseem tawm tsam cov sawv cev ntawm tsoomfwv tam sim no.
Twb dhau hauv hnub nyoog laus, Socrates sib yuav Xanthippe, uas nws muaj ob peb tug tub. Nws yog ib txwm txais tias tus poj niam tsis nco qab txog qhov kev txawj ntse ntawm nws tus txiv, txawv ntawm nws tus cwj pwm tsis zoo.
Ntawm ib sab, Xanthippus tuaj yeem nkag siab tias txhua tus Socrates yuav luag tsis koom nrog lub neej ntawm tsev neeg, tsis ua haujlwm thiab sim ua lub neej kev coj noj coj ua.
Nws taug txoj kev hauv rags thiab sib tham sib txawv qhov tseeb nrog nws interlocutors. Tus poj niam pheej cem nws tus txiv ib zaug hauv zej zog thiab txawm siv nws nrig.
Socrates raug ntuas kom ntiab cov poj niam nruj me ntsis uas ua tsis ncaj rau nws rau hauv cov chaw pej xeem, tab sis nws tsuas yog luag nyav thiab hais tias: "Kuv xav kawm kev kos duab ntawm kev sib raug zoo nrog tib neeg thiab sib yuav Xanthippe hauv kev ntseeg siab tias yog tias kuv tuaj yeem ua rau nws npau taws, Kuv tuaj yeem tiv taus ib lub cim."
Tuag ntawm Socrates
Peb kuj paub txog kev tuag ntawm cov neeg txawj ntse uas hais ua tsaug rau tej haujlwm ntawm Plato thiab Xenophon. Cov Athenians liam lawv cov neeg tsis ntseeg tias tsis lees paub tus tswv thiab ua rau cov hluas tsis mloog.
Socrates tsis kam lees tus neeg tiv thaiv, hais tias nws yuav tiv thaiv nws tus kheej. Nws tsis lees lees txhua qhov kev iab liam nws. Ib qho ntxiv, nws tsis kam lees muab nplua ua lwm txoj hauv kev rau txim, txawm tias los ntawm txoj cai nws muaj txhua txoj cai los ua li ntawd.
Socrates kuj txwv nws cov phooj ywg kom tso nyiaj rau nws. Nws tau piav qhia qhov no los ntawm qhov them nqi nplua yuav txhais tau tias nkag mus ntawm kev ua txhaum.
Tsis ntev ua ntej nws tas sim neej, cov phooj ywg muab Socrates los npaj kev khiav tawm, tab sis nws tsis lees paub qhov no. Nws tau hais tias kev tuag yuav pom nws rau txhua qhov chaw, yog li tsis muaj qhov yuav khiav kom deb ntawm nws.
Hauv qab no koj tuaj yeem pom cov duab nto moo "Kev tuag ntawm Socrates":
Tus Kws txawj xav tshaj txoj kev tua los ntawm kev noj tshuaj lom. Socrates tuag hauv 399 thaum muaj hnub nyoog 70 xyoo. Nov yog ib txoj kev xav tob tshaj plaws hauv keeb kwm ntawm noob neej tuag.